ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 5، مرداد 1404 ، شماره پی در پی 111

سبک شناسی نسخه خطی رسالۀ مطالب العشاق ملامیرقاری گیلانی

صفحه (23 - 44)
منیژه حسین‌زاده ، ابوالفضل مرادی(رستا) (نویسنده مسئول)، یداله طالشی ، رحیم طاهر
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1404

چکیده

هدف و زمینه: ‏ یکی از آثار ارزشمند دورۀ صفوی رسالۀ حِکمی «مطالب العشاق» ملامیرقاری گیلانی است. این اثر که از نثرهای ادبی آمیخته به شعر و از متون فاخر این دوره است، افزون بر پرداختن به مضامین عاشقانه و غنایی از درونمایه های اخلاقی و حکمت و پند و اندرز نیز برخوردار است. هدف از این پژوهش، معرفی نسخه خطی و بررسی ویژگیهای سبک شناسانۀ مطالب العشاق از نظر زبانی، ادبی و فکری است.

روش تحقیق: این پژوهش به شیوۀ کتابخانه ای و توصیفی ــ تحلیلی است. محدودۀ این تحقیق و آنچه به عنوان جامعۀ مورد مطالعه و بررسی در این پژوهش مورد توجه بوده است، نسخۀ خطی مطالب العشاق ملامیرقاری گیلانی است که در گنجینۀ نسخه های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است.

یافته ها: بکارگیری واژه ها، ترکیبات، اضافات و اصطلاحات عربی به جای واژه های متداول فارسی که گرچه از ویژگیهای سبک این دوره است، میزان تسلط و اطلاع نویسنده را از علم لغت عربی نشان میدهد. در اشعار او موسیقی با انواع سجع و جناس و تکرار به وجود آمده. به کار بردن مترادفات که اغلب به حشو می‌انجامد، تتابع اضافات در توصیفات، حذف فعل به قرینۀ لفظی، وجود اشعار شاعران دیگر بدون ذکر نام در متن از مهمترین ویژگیهای ادبی مطالب العشاق است.

نتیجه گیری: ملامیرقاری گیلانی در این کتاب به بررسی دیدگاههای مختلف در مورد انواع عشق میپردازد و نمونه اشعار شاعران و عارفان را در این زمینه ارائه میدهد. نویسنده از زبانی زیبا و بلیغ برای بیان مطالب خود استفاده کرده است. آرایه های ادبی فراوانی در این اثر به چشم میخورد که مهمترین آنها جناس است. وجود اشعار شاعران دیگر بدون ذکر نام در متن از مهمترین ویژگیهای ادبی مطالب العشاق است. درمورد «ویژگیهای فکری» این اثر میتوان گفت که شروع مطلب با حمد و ثنای خداوند و سپس مدح و ستایش حضرت محمد (ص) و مدح و ستایش شاه عباس صفوی است.

کلمات کلیدی
سبک شناسی , مطالب العشاق , میرقاری گیلانی , نثر مسجع.

• بهار، محمدتقی (1369). سبک شناسی، 3 جلد، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
• حسینی قمی، احمد بن شرف الدین حسین (1383)، خلاصه التواریخ. تصحیح: دکتر احسان اشراقی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• درایتی، مصطفی (1390). فهرست نسخه های خطی ایران (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391). رستاخیز کلمات: درس گفتارهایی دربارۀ نظریۀ ادبیِ صورتگران روس، تهران: سخن.
• شمس العلماء گرگانی، محمد حسین (1377)، تبریز: احرار.
• شمیسا، سیروس (1386). انواع ادبی، چاپ سوم، تهران: میترا.
• ــــــ ، ــــــــ (1374). بیان و معانی، چاپ هشتم، تهران: فردوس.
• ــــــ ، ــــــــ (1373). کلیات سبک شناسی، چاپ دوم، تهران: فردوس.
• صفا، ذبیح الله (1370). اتاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.
• فتوحی، محمود (1391). سبک شناسی (نظریه ها، رویکردها و روش‌ها)، تهران: سخن.
• فتوحی رود معجنی، محمود (1386). بلاغت تصویر، چاپ اول، تهران: سخن.
• فلاحتی زنده دل، محمد هادی، آذرمینا، محمدتقی، سمیع زاده، رضا (1398). یافته هایی تازه از زندگی و آثار ملامیرقاری گیلانی، زبان فارسی و گویش های ایرانی، شماره 8، ص165-197.
• کزازی، میرجلال الدین (1373). بدیع، تهران: مرکز.
• گلچین معانی، احمد (1369)، کاروان هند، مشهد: آستان قدس رضوی.
• ملامیرقاری گیلانی، (1245ق) مطالب العشاق، نسخه خطی، تهران: کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
• وردانک، پیتر (1393). مبانی سبک شناسی. ترجمۀ محمد غفاری. ویراست 2، تهران: نی.
• وطواط، رشیدالدین محمد، (1362). حدایق السحر فی دقایق الشعر، تصحیح عباس اقبال، تهران: سنایی-طهوری
• همایی، جلال الدین (1364) فنون بلاغت و صناعات ادبی، جلد 1و2، تهران: توس.